توضیحات: دسته: مصاحبه ها; منتشر شده در 03 تیر 1393; نوشته شده توسط پایگاه هنری نقطه الف

گفتگو با نصرالله افجه ای در مورد هنر اسلامی

از گذشته تا به امروز هنر وسیله ای در خدمت و پیشبرد دین اسلام بوده و در این میان هنر خوشنویسی از جایگاه ویژه ای نزد ائمه اطهار و شیعیان بر خوردار بوده است. هنوز خط زیبای امیر المومنین(ع) در کتابت اولین قرآن کریم در موزه ها به یادگار مانده و با گذشت زمان هنرنمایی ایرانیان را می توان در مساجد و زیارتگاه های شیعیان در داخل و خارج کشور به وضوح دید و هنر خوشنویسی زینت بخش دیوارها و گنبدهای قبور امامان و امامزادگان است تا دل هر ببینده با نگاه به وجد آید وبیشتر به معنویات آن مکان مقدس پی ببرد.

در این بین نصرالله افجه ای یکی از هنرمندان برجسته خط در مورد هنرخوشنویسی در دین اسلام و زیارتگاه ها نظرات شنیدنی دارد که در ذیل می خوانید.

همواره به هنر خوشنویسی در دین اسلام تاکید شده و حال در اماکن مذهبی و زیارتگاه ها این هنر در به تصویر کشیدن آیات قرآنی نقش پر رنگی در زیبای و جلال آن مکان های مقدس دارد. به نظر شما چگونه هنر خوشنویسی در خدمت دین این مکان های مقدس قرار گرفته و تاثیر آن را در چطور می بینید؟

شاید اولین و تاثیرگذارترین اتفاق مهم در این باره، نوشتن قرآن کریم به خط کوفی و به دست مبارک مولا علی(ع) بود، که امیرالمومنین(ع) به شکل مطلوب و با خط زیبای این کار را انجام دانند و حال آن قرآن در موزه ها دیده می شود. ولی می توان گفت که آغاز هنر خوشنویسی در دین اسلام زمانی بود که پیامبر اکرم(ص) کلمه «اقرا» را شنید و این سرآغاز هنر خوشنویسی در کتابت قرآن کریم بود. اما آن چیزی که در متن به عنوان محور در دین اسلام دیده می شود کتابت قرآن مجید است و پس از آن خوشنویسی و خط زیبا به خدمت دین و مذهب و در مساجد گسترش پیدا کرد . با گسترش دین اسلام و جمعیت مسلمان، هنرهای دیگر اسلامی به وجود آمد که همه آن ها از خط سرچشمه می گرفتند که می توان به هنرهای تذهیب و تشیع اشاره کرد. اما نکته قابل توجه اینجاست که کاربرد این هنرها در اماکن مذهبی به عنوان تزیین نیست بلکه به عنوان تجلیل است. اگر ما در یک روبنای مکان مقدس و یا گنبدی را با هزینه های بالا طلایی و روبنا های آن را تذهیب می کنیم این امر بابت تزیین آن مکان و برای نمایش نیست، بلکه برای تجلیل و فاخر شدن آن مکان است و ما به این وسیله عظمت و بزرگی آن مکان را نشان می دهیم. اما سرآغاز هنر خوشنویسی در دین اسلام از خط کوفی سرچشمه می گیرد و در طول سالیان مختلف به تربیت خطوط مختلف ابداع و عرضه شد و در هر سنه ی تاریخی یک نوع خط ابداع می شود و هر خطی ار خط دیگری نشعت می گیرد. به عنوان مثال ازخط های که به خدمت اسلام در می آید خط ثلث است و این نوع خط انواع مختلف مانند خطوط ریحانی و دیوانی دارد. خط دیوانی برای مصارف روز مره و خط ثلث برای کتیبه نویسی استفاده می شود و خط ثلث محقق در روبناهای اماکن اسلامی به خصوص در کتیبه نگاری های کمربندی زیر گنبدی ها با آیات قرآن مورد استفاده قرار می گیرد. بهترین نمونه این نمونه های خط در ایران، خط استاد رضا عباسی است که در سنه ۴۱۰ (هـ .ق) این خطوط را در کمربندی گنبد مسجد میر لطف الله نوشتند و نظیر آن در گنبد خواجه ربیع خراسان رضوی نیز نوشته شد که با توجه به بازسازی این گنبد در ۲۵ سال گذشته آسیبی به خط استاد عباسی نرسید. در این بین نمی توان به راحتی از خطوط نستعلیق میرعماد، در کتیبه های دیواری و روگچی که در اصفهان وجود دارد به راحتی گذشت.
در دوره قاجار نیز خوشنویسی مانند میرزا غلامرضا خطوطی را درمسجد سپه سالار ( مسجد مطهری در خیابان بهارستان) نوشتند که حال مثل الماس می درخشد. با این حال مقوله خوشنویسی اسلامی از گذشته تا به امروز در متن ذهن هر خوشنویس ایرانی در درجه اول کلمات متبرکه قرآنی است و ما شاهد آن هستیم که هم کتاب های متبرک و هم کتیبه های متعددی از آثار اسلامی و از هنرمندان ایرانی موجود می باشد.
خوشبختانه در زمان حال ما در ایران خوشنویس و کتیبه نویس اسلامی برای نوشتن خط ثلت محقق در روبناهای اماکن زیارتی بسیاری داریم و بهترین خوشنویس و کتیبه نویس در دوره معاصر استاد محقق هستند وبا توجه به اینکه ایشان جوان هستند اما حرف اول را در نوشتن این نوع خط در زیارتگاه ها و اماکن مذهبی می زنند. اما بخش دیگر هنر خوشنویسی که در خدمت دین اسلام می باشد، نوشتن آیات کتاب قرآن کریم است و من معتقدم که هیچ خطی نمی تواند جای خط نسخ را بگیرد. این خط برای نوشتن و کتابت قرآن کریم به کار رفته است چون زیبا ترین خط است و به راحتی خوانده می شود و اعراب پذیری آن بیشتر از هر خط دیگری مانند ثلث ونستعلیق است. خط نستعلیق خط تزیینی و زیبای است، اما برای نوشتن آیات قرآن به دلیل اعراب پذیرنبودن مناسب نیست و اعراب ها در کلمات سرجای خود قرار نمی گیرد. همین امر باعث می شود که کلمه غلط شود. البته در چند سال گذشته این اتفاق رخ داده و قرآن کریم به خط نستعلیق نوشته شده اما ما این را رد نمی کنیم ما می گوییم که خط نسخ اعراب پذیرتر است. با این تفاصیل ما نتیجه می گیریم که هنر خوشنویسی چقدر توانسته در خدمت پیشبرد دین اسلام باشد.

همانطور که اشاره کردید مقوله هنر در زیارتگاه ها واماکن مذهبی نقش پررنگی در میان مسلمانان دارد . با توجه به این که اماکن مقدس و زیارتگاه های ما مسلمانان در کشورهای مختلف اسلامی قرار دارد هنر خوشنویسی چطور می تواند باعث اتحاد میان مسلمانان شود؟

خوشبختانه اتحاد و هماهنگی بین ملت های مسلمان به خصوص شیعه وجود دارد و زیارتگاه های مشترک ما در کشورهای مختلف نظیر سوریه، عراق و...مکانی برای رقابت هنرمندان شیعه در فاخر شدن هر چه بیشتر آن زیارتگاه ها است. اما جشنواره های خوشنویسی که هر ساله در کشورهای اسلامی برگزار می شود نشانگر اتحاد مسلمانان است و ما همواره شاهد هستیم در کشور ترکیه هرساله مسابقه خوشنویسی اسلامی برگزار می شود. در چند روز آینده و در شهر الجزیره یک نمایشگاه خوشنویسی اسلامی برگزار می شود و از ایران اساتید جوان ما در آن شرکت می کنند و این هماهنگی میان ما شیعیان وجود دارد. در ایران با توجه به ماه مبارک رمضان ،همایش ها و نمایشگاه بین المللی خوشنویسی برگزار می شود ولی چون تبلیغاتی در این خصوص صورت نمی گیرد این جشنواره ها به شکل چراغ خاموش در حرکت هستند. اما فعالیت ها در تمام کشورهای مسلمان ادامه دارد و آن ها نیز به زیارتگاه ها و اماکن مقدسه خود بها می دهند ولی تبلیغات کم و ضعیف تر از آن است که به گوش همه برسد.

ما شاهد هستیم که در اماکن مذهبی مانند اعتبات عالیات و مرقد مطهر امام حسین (ع) و حضرت عباس(ع) خطوط زیبای ایرانی به کار رفته است. به نظر شما این هنر به چه اندازه می تواند در پیشبرد فرهنگ زیارت موثر باشد؟

زیبا نگاه داشتن هر چیزی می تواند موثر باشد و این امر باعث می شود که آن مکان صفای بیشتری داشته باشد. به عنوان مثال ما اگر در یک گلستان قدمی بزنیم و سجاده خود را در آن جا بیندازیم و نماز بخوانیم بهتر از آن است که ما در بیابان بی آب و علفی و با عجله نمازمان را به جا بیاوریم. آن نمازی که در صفا و صمیمبت بجا آورده می شود مسلما صفای بیشتری دارد. انسان همیشه قابل بهره برداری است و ما نمی توانیم از یک شاخه گل به راحتی بگذریم چون نعمت خداست. هنر خوشنویسی نیز اینگونه است پس چطور می توانیم از زیبای های که بشر با دسترنج خود می آفریند و هدیه از جانب خداست به راحتی بگذریم. ما می گویم بهترین و بالاترین هنرمند خداست و ما از خدا هنر را یاد می گیریم. به نظر من هنر یعنی تک بودن و اگر تکرار و کپی شود دیگر هنر نیست بلکه صنعت است. بنابراین چون خداوند خود تک آفرین است به همین دلیل هرچیزی را که خدا خلق کرده نامش هنر است. خود خلقت بشر با توجه به ۷ میلیارد جمعیت در روی کره زمین و هرکدام از آن ها ۱۰ سر انگشت دارند و اگر این ۱۰ نوع را ضرب در ۷ میلیارد کنیم ببینیم که خدا چه هنرمندی است، چون هیچکدام از این ۱۰ سرانگشت مانند همدیگر نیستند. بنابراین آن چه که خدا به معنای هنر در اختیار ما قرار داده وظیفه ما است که از آن استفاده کنیم و در اختیار مسلمانان دیگر نیز بگذاریم تا آن ها از زیبای آن استفاده کنند. اماکن متبرکه ای که در کشورهای عراق و سوریه هستند و ما ایرانی ها نقش بسزای در آن مکان ها داریم بخاطر آن است که ایرانی ها هر کجا که ساخت و سازی در این زمینه صورت بگیرد پیشقدم هستند وهیچ ملتی مانند ملت مسلمان ایران ذوق وشوق احداث بنای مذهبی و اماکن متبرک را ندارد. تعصبی که ما شیعیان نسبت به آرایش و برپا کردن یک مرقد مبارک و گنبد و ضریح مطهر داریم هیچ کسی ندارد. در سوریه، عراق، کربلا و حتی درشهر لندن مسجد ایرانی ها را می بینیم و سایر شهرهای دنیا جای پای ایران و هنرمندان ایرانی به وضوح دیده می شود و این امر برای احیا کردن قضیه بسیار لازم است و ما احترام زیادی را برای دینمان قائل هستیم . این امر همیشه پایدار است و ما ایرانیان به این امر افتخار می کنیم . حال ما چندین هزار خوشنویس خوب در مملکت خودمان داریم و امکان ندارد که شما در دفتر هر هنرمند جوان و سالخورده ای بروید اثراتی از دین وآیه ای از قرآن نباشد. خوشنویسی در ایران با مذهب اجین است.

به عنوان هنرمند برجسته خوشنویس چه خاطره ای از سفر به مکه و یا زیارتگاه ها دارید؟

ما خوشنویس ها یک مرام و کرداری داریم که به هر کجا که قدم می گذاریم و حتی به مهمانی هم می رویم قلم و دواتمان در کنارمان هست. در سفرهای زیارتی نیز ما یک کیف کوچک همراه داریم که هر خطی را در هرکجا و یا کلمه ای از قرآن را ببینیم حتما همان جا آن را می نویسیم و این یادگاری های خاص خود را دارد. اگر هم دسته جمعی به زیارت برویم هر کدام قلم و کاغذی آماده به شکل رقابتی کلمات قرآنی را می نویسم و به شکل رفاقتی به همدیگر نشان می دهیم . خاطره چه بهتر از این که ما به هر کجا می رویم جستجوی خوشنویسی می کنیم و به شکل تحقیقی به خطوط نگاه می کنیم و این عوامل در میان هنرمندان ما طبیعی است چون برخی از هنرمندان خوشنویس ایرانی سهم بزرگی در احداث بناهای مذهبی در کشورهای دیگر دارند مثلا در اعتبات عالیات در ساخت و ساز آن تا کتیبه نگاهری و خوشنویسی به دست ایرانی ها مانند آقای موحد و عبدالرضایی وآقای آهنگران انجام شده است.

منبع : هنرنیوز